Μια ξεχωριστή εκδήλωση

Μια ξεχωριστή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Στέκι της Αριστερής Κίνησης Περιστερίου, την Παρασκευή στις 18 Δεκέμβρη, στις 7.30 μ.μ.. Σε κλίμα συγκίνησης έγινε η προβολή της ταινίας της Αλίντας Δημητρίου « Πουλιά στο βάλτο» (έχει αποσπάσει μεταξύ άλλων το Μεγάλο Βραβείο του Κοινού στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκυμαντέρ Θεσσαλονίκης το 2008). Η ταινία αναφέρεται στις ανώνυμες γυναίκες που εντάχθηκαν στο Αντιστασιακό κίνημα από το 1940 έως το 1949 μέσα από τις τάξεις των ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ. Μετά την προβολή της ταινίας ακολούθησε γλέντι.

Η εκδήλωση είχε ιδιαιτέρως μεγάλη προσέλευση και επιτυχία, καθώς ξύπνησε μνήμες και τροφοδότησε κουβέντες μεταξύ των παρευρισκομένων.

Η Αντωνία Βαφειάδου, αφού αναφέρθηκε σύντομα στις στοχεύσεις του αντικαπιταλιστικού κινήματος σήμερα, μίλησε για τη ζωή και το έργο της Αλίντας Δημητρίου.

Την ταινία προλόγισε η φιλόλογος και μέλος της Αριστερής Κίνησης Περιστερίου, Μαρία Βλάμη, η οποία μεταξύ άλλων είπε τα εξής:

«Η Έλλη, η Δέσποινα, η Ναυσικά, η Δανάη, η Ευγενία, η Νίτσα και πολλές άλλες ανώνυμες γυναίκες – κοριτσόπουλα στα μέσα του εικοστού αιώνα- έζησαν τα χρόνια εκείνα σαν τα πουλιά στο βάλτο. Κάποιες άντεξαν και ξέφυγαν από το καρτέρι που τους έστησε πολλές φορές ο Θάνατος στα χρόνια της Κατοχής, της Αντίστασης, της νέας πάλης που συνεχίστηκε με τα Δεκεμβριανά, μετά την απελευθέρωση του ‘44. Άντεξαν τον αντίξοο ιστορικό χειμώνα της δεκαετίας του ΄40 και του ΄50. Κάποιες άλλες προκλητικά και βιαστικά αλλά ασυμβίβαστα κατέβηκαν γρήγορα τη σκάλα της ζωής. Όλες έζησαν μια ζωή από Δόξα κι από Θάνατο. Και μάλιστα χωρίς να τους το υποδείξει κανείς.

Το ντοκυμαντέρ της Αλίντας Δημητρίου «Πουλιά στο βάλτο» είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που συνεχίζεται με την ταινία της «Η ζωή στους βράχους» της εξορίας και θα ολοκληρωθεί με μια ταινία για τις γυναίκες στα χρόνια της δικτατορίας.

Το θέμα της ταινίας είναι οι ζωντανές μαρτυρίες των ανθρώπων χωρίς φωνή στην Ιστορία. Των ανώνυμων γυναικών που πήραν μέρος στην Αντίσταση τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, στη νέα πάλη, του αντάρτικου και της παρανομίας μετά την απελευθέρωση με όλες τις οδυνηρές συνέπειες που υπέστησαν για τη συμβολή τους στο αντιστασιακό κίνημα τότε.

Οι γυναίκες αυτές - επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι το απλό είναι και δύσκολο -με μια απλότητα που σε γοητεύει μιλούν για την οργάνωση των συσσιτίων, τα συνθήματα, με τα οποία εμψύχωναν το λαό, τις προκηρύξεις, τη συμμετοχή τους σε κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, όπως αυτή κατά της πολιτικής επιστράτευσης του ΄43, τις φυλακές, τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις. Μιλούν για τον ένοπλο αγώνα και τη συμμετοχή τους σε μάχες με τους κατακτητές. Μιλούν για την πρόσκαιρη χαρά που πήραν δημιουργώντας σχολεία, θέατρο, πολιτισμό στην ελεύθερη Ελλάδα, αλλά και για το τίμημα που πλήρωσαν μετά την απελευθέρωση δηλαδή κι άλλες διώξεις κι άλλα βασανιστήρια από Χίτες, από παρακρατικούς που είχαν οργανωθεί ήδη από το 43 με την κάλυψη του Ράλλη και από τους Άγγλους συνεργάτες τους. Μιλούν για το πώς βίωσαν τη συμφωνία της Βάρκιζας, για το πόσο βαθιά τις διαπέρασε η προδοσία, για το πείσμα με το οποίο συνέχισαν.

Μπορεί η ταινία να στηρίζεται στην προφορική μαρτυρία, όμως το σημαντικό δεν είναι η ιστορική περιγραφή. Το ενδιαφέρον σ’ αυτήν την ταινία είναι ότι λειτουργεί σαν μια απάντηση στο φόβο. Είναι η υπόδειξη μιας στάσης ζωής συνώνυμης με την αντίσταση. Τον ορισμό της Αντίστασης δίνει τόσο μεστά μια από αυτές τις αγωνίστριες που εξομολογούνται μπροστά στο φακό τα πάθη τους.

« Αντίσταση είναι να κρατάς την αξιοπρέπειά σου, να μην αφήνεις να σε αλλοιώνουν, να εξουσιάζεις το μέλλον σου, να κρατάς την περηφάνια σου.»

Οι γυναίκες της Αντίστασης ξεπέρασαν τη φύση τους. Αποδείχθηκαν παλικάρια. Μαχόμενες με συνέπεια επαναπροσδιόρισαν τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για κάθε γυναίκα για κάθε πολίτη. Μετέτρεψαν τη γυναικεία ευαισθησία σε όπλο κατά του Δυνάστη, του κατακτητή, του προσκυνημένου, του δοσίλογου, επειδή αυτό πίστευαν πως είναι το σωστό.

Επέλεξαν να ζήσουν για χρόνια με την απειλή των βασανιστηρίων, των εκτελέσεων. Άντεξαν τη χυδαιότητα και τη βιαιότητα των βασανιστών τους. Πέρασαν δεκαετίες στις φυλακές και στα στρατόπεδα, επειδή δεν υπέγραψαν δήλωση μετανοίας, επειδή δεν έσκυψαν το κεφάλι, επειδή είχαν ιδανικά και πίστευαν στη λευτεριά, τον ανθρωπισμό και τη δικαιοσύνη.

Ο φακός της Αλίντας Δημητρίου ζουμάρει στο χαμόγελο αισιοδοξίας και την τρυφερότητα του προσώπου αυτών των γυναικών. Μια τρυφερότητα που εξηγεί τη γενναιότητά τους. Ίσως γιατί και η τρυφερότητα είναι μια πράξη γενναιότητας, που εκφράζεται ακόμα και απέναντι στους δημίους τους. Τα ονόματα των δημίων τους τα θυμούνται κι αυτά με απλότητα και έτσι απλά τα καταθέτουν : Παπαγρηγοράκης, Παρθενίου, Μαντάς , Τουλιόπουλος για να καταγραφούν στις μαύρες σελίδες της Ιστορίας.

Τα λόγια τους προκαλούν έκπληξη καθώς αποκαλύπτουν την παιδική αφέλεια με την οποία αντιμετώπιζαν τότε, ακόμα και τη θανατική ποινή που τους επέβαλε ο στρατοδίκης: «Ειρήνη, ρωτάει ένα κοριτσόπουλο τη συγκρατούμενή της, πώς θα γίνει το δις εις θάνατον; Θα μας ρίξουν κάτω και μετά θα μας σηκώσουν πάνω και θα μας ξαναχτυπήσουν; »

Πίσω από την ομολογία: «Ήταν υπέροχα χρόνια, μακάρι να τα ξαναζούσαμε» αποκαλύπτεται η ηθική μιας νεότητας που ταυτίστηκε με την τόλμη, τους δίκαιους αγώνες και την αυταπάρνηση που πόνταρε στη συλλογική της φύση. Κι αυτήν ανέδειξε. Αποκαλύπτεται έτσι πώς μπορεί να δικαιώσει κανείς τη νεότητά του και την ανθρωπιά του. «Πώς άντεξες;» «Άντεξα, γιατί ήξερα ότι δεν ήμουν μόνη.»

Από αυτήν την ηθική απορρέει και η αισθητική της ταινίας που υπάρχει πια για όλους εκείνους που την έχουν ανάγκη, για όλους εμάς δηλαδή.

Η μαρτυρία σε πρώτο πρόσωπο μετατρέπεται στην ταινία της Δημητρίου σε αισθητική ποιότητα. Τα ρυτιδωμένα πρόσωπα που αφηγούνται τις βιωμένες εμπειρίες είναι η προσωποποίηση του χωρόχρονου. Είναι οι τρεις διαστάσεις του χρόνου παρελθόν, παρόν και μέλλον σε μια. Το ιστορικό συνεχές. Το τώρα μπολιασμένο με το τότε και με την προοπτική του αύριο. Τρόπος εκφοράς τους είναι η αισιοδοξία και η πίστη αυτών των προσώπων που μιλάνε για όσα φρικτά έζησαν με δύναμη, με συγκίνηση, με παράπονο. Μην ψάχνετε να βρείτε σε όσα λένε πρώτα τη λογική. Η λογική εδώ ακολουθεί. Υπάρχουν πράγματα που δε προσεγγίζονται πρωτίστως με τη λογική παρά με την ψυχή και το συναίσθημα. Έτσι κι αλλιώς πολλές φορές στη ζωή για να αντιληφθούμε σωστά πρέπει πρώτα να αισθανθούμε και να συναισθανθούμε.

Αισθητική ποιότητα είναι και ο τόπος. Η κινητοποίηση της μνήμης οδηγεί τα βήματα των γυναικών αυτών σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, στους τόπους μαρτυρίου : Μέρλιν, Μαξίμ, Φυλακές Αβέρωφ, Χαϊδάρι, οδός Ελπίδος.

Η ταινία όμως δεν παύει να λειτουργεί και ως ένα ισχυρό αντίβαρο στην παραχάραξη της ιστορίας. Έχουν τη σημασία τους οι δηλώσεις των γυναικών για το ρόλο των Ταγματασφαλιτών στη μεταπολεμική Ελλάδα, δηλώσεις που αποκαλύπτουν ότι μετά το 44 ο Εχθρός εγκαταστάθηκε και έδρασε εντός των τειχών: Δοσίλογοι, Μάυδες… Επίσης έχει τη σημασία της η καταγγελία της γυναίκας για την Έκθεση του Άγγλου Σιτρίν το 45, ο οποίος χρησιμοποίησε τα πτώματα της Κατοχής που ξέθαψαν στον Εθνικό κήπο για να τα αποδώσει σε δήθεν εγκλήματα των κομμουνιστών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.

Η ταινία της Δημητρίου σαφώς είναι ένα εγχείρημα, με το οποίο αντιτάσσεται σε κάθε επίδοξο σκηνοθέτη που θέλει να γράψει και να σκηνοθετήσει την Ιστορία από την αρχή. Η μνήμη πονεί λέει ο Σεφέρης. Ωστόσο κάποιοι θέλουν να αφαιρέσουν από την ιστορική μνήμη την ίδια τη φύση της , τον πόνο, ώστε να παρέχεται απλόχερα προς τέρψη των αναγνωστών της σε μια πιο λάιτ και ακίνδυνη έκδοση που προστατεύει και νομιμοποιεί τον εχθρό, τον εχθρό που είναι πάντα προϊόν του ίδιου του συστήματος.

Η Αλίντα Δημητρίου αντιστέκεται σ΄αυτήν την επιχείρηση με τον μόνο τρόπο που ξέρει, την τέχνη της. Η τέχνη υπήρξε ούτως ή άλλως η μόνη άμυνα απέναντι τις παραχαράξεις των νικητών. Πέρα από την αισθητική συγκίνηση και απόλαυση, πέρα από τη διεύρυνση του ορίζοντα των προσωπικών εμπειριών μας η ομορφιά του έργου του Ντίκενς, του Ουγκώ, του Ντοστογέφσκι, του Αγγελόπουλου, της Δημητρίου υπάρχει για να μας σώζει από τις αλήθειες που κάποιοι σκόπιμα και εκ των υστέρων επινοούν.

Μένει λοιπόν τώρα η δική μας οπτική να αναδείξει το όραμα που μας δίνει η ταινία « Πουλιά στο βάλτο», που στην ουσία δεν είναι μια ταινία για τα χρόνια εκείνα. Είναι μια ταινία για τα χρόνια που έρχονται, για το μέλλον. Κι είναι γνωστό ότι οι λαοί έχουν μέλλον μόνο όταν σέβονται και τιμούν το παρελθόν τους.

Κάτω από αυτό το πρίσμα ας παρακολουθήσουμε λοιπόν την ταινία της Αλίντας Δημητρίου που καταφάσκει στην υπενθύμιση του Βάλτερ Μπένγιαμιν:
"οι αναμνήσεις των σκλαβωμένων προγόνων μας και όχι τα όνειρα των απελευθερωμένων απογόνων είναι εκείνες που μας σπρώχνουν πάντα στην εξέγερση".